پایگاه خبری تحلیلی فرقه نیوز: در حالی‌که هر سال در هفتم آبان، برخی رسانه‌ها و جریان‌های فرهنگی از «روز جهانی کوروش» سخن می‌گویند و گروهی نیز به پاسداشت آن مردم را فرا می‌خوانند، بررسی‌های تاریخی و حقوقی نشان می‌دهد که چنین مناسبتی نه در اسناد رسمی یونسکو و سازمان ملل، نه در منابع معتبر تاریخی و نه در حافظه تمدنی ایرانیان وجود ندارد.
با این‌حال، بازتولید این نام و نماد در سال‌های اخیر، نشانه‌ای از گسترش یک «باستانگرایی نوظهور» است که بیش از آنکه ریشه در مطالعات تاریخی داشته باشد، برآمده از ایدئولوژی سیاسی و فرهنگی دوران مدرن است.
برای واکاوی این موضوع، به گفت‌و‌گو با «حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی مصلح، پژوهشگر تاریخ ادیان و مدیر رشته ادیان ایران باستان در مؤسسه آموزش عالی حوزوی خاتم‌النبیین» پرداختیم؛ نویسنده کتاب‌هایی، چون «آشنایی با زرتشت و باستانگرایی» و «تاریخ روایی زرتشتی از کیانیان و تاریخ یونانی از هخامنشیان» که در این گفت‌و‌گو، با نگاهی تحلیلی و تاریخی، از «افسانه‌سازی کوروش» سخن می‌گوید.
هیچ سندی از «روز کوروش» در یونسکو وجود ندارد
وی افزود: واقعیت این است که چیزی به نام «روز جهانی کوروش» در هیچ سند رسمی، نه یونسکو، نه سازمان ملل متحد و نه هیچ نهاد معتبر ایرانی یا جهانی وجود ندارد. منشأ این نامگذاری در واقع از گفتمان باستانگرایی ایرانی در دهه‌های اخیر برمی‌خیزد، نه از منابع تاریخی یا نهاد‌های علمی بین‌المللی.
حجت‌الاسلام مصلح بیان داشت: این نامگذاری بی‌بنیاد، نخست در میان برخی از جریان‌های باستان‌گرای داخلی در دهه ۱۳۸۰ دهان به دهان چرخید و به مرور با پشتوانه هیاهوی تبلیغاتی به ویژه در فضای مجازی، به بدنه اجتماعی ایران رسید. در حالی که اگر به اسناد رسمی یونسکو و سازمان ملل مراجعه کنیم، هیچ نامی از روز کوروش به میان نیامده است.
اسطوره‌سازی از کوروش، میراث باستانگرایی دوران پهلوی
وی ادامه داد: از نگاه تاریخی نیز باید توجه داشت که روایت موجود از کوروش در ایران معاصر بیش از آنکه ریشه در مطالعات دقیق تاریخی داشته باشد، متأثر از ایدئولوژی باستان‌گرایانه پیش از انقلاب اسلامی است که در پی ساختن گذشته‌ای افتخارآمیز برای مشروعیت‌بخشی به هویت ملی مدرن و البته همنوایی با صهیونیسم بود.
مدیر رشته ادیان ایران باستان در مؤسسه آموزش عالی حوزوی خاتم‌النبیین ابراز داشت: این رویکرد، چهره‌ای کاملاً آرمانی و رمانتیک از کوروش ارائه داد و او را به اسطوره هویت ایرانی با مشخصه‌ای کاملاً غیر ایرانی بدل کرد. مشخصه‌ای همچون «تسامح دینی»!
دو چهره از یک نام: «کوروش تاریخی» و «کوروش اسطوره‌ای»
وی گفت: البته در این اسطوره‌پردازی و شخصیت‌سازی برای «کوروش»، عطش بشر عصر جدید هم لحاظ شد و انتساب اولین منشور حقوق بشر به استوانه گلی کوروش در این راستا بود. این در حالی است که منابع باستانی ـ از جمله هرودوت ـ تصویر پیچیده‌تر و گاه متناقض‌تری از او عرضه می‌کنند.
حجت‌الاسلام مصلح اظهار داشت: از منظر علمی باید میان دو چیز تفکیک کرد، یکی «کوروش تاریخی» که موضوع پژوهش‌های تاریخ باستان و متون کهن است و دیگری «کوروش اسطوره‌ای و نمادین» که در قرن اخیر ساخته و پرداخته گفتمان باستانگرایی ایرانی است.
منشور حقوق بشر کوروش؛ اسطوره‌ای مدرن با ریشه سیاسی
وی با تأکید بر اینکه «روز جهانی کوروش» محصول نوع دوم است؛ یعنی ساخته فرهنگی ـ سیاسی دوران معاصر، نه واقعیت تاریخی یا جهانی افزود: تعیین «روز جهانی» پیش از طی فرایندی رسمی و حقوقی می‌بایست زمینه و معیار‌های جهانی شدن را در خود داشته باشد.
نویسنده کتاب «آشنایی با زرتشت و باستانگرایی» تصریح کرد: مناسبت جهانی باید ظرفیت جهانی داشته باشد. متناسب با دغدغه‌های جهانی باشد و فارغ از گفتمان رمانتیک و شعاری بتوان آن را با اسناد و شواهد علمی پشتیبانی کرد. همچنین مناسبت جهانی باید با اصول بنیادین سازمان ملل مانند صلح، حقوق بشر، توسعه پایدار، آموزش، فرهنگ یا محیط زیست هم‌خوانی داشته باشد.
مناسبت جهانی؛ از معیار‌های سازمان ملل تا تبلیغات فضای مجازی
وی ادامه داد: مناسبت جهانی باید بتواند توجه افکار عمومی در سطح جهان، نهاد‌های مدنی، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها را جلب کند. مناسبت‌های جهانی نه بر اساس احساسات یا تبلیغات، بلکه بر پایه اجماع بین‌المللی، اسناد معتبر و اهداف مشترک بشری شکل می‌گیرند.
حجت‌الاسلام مصلح خاطرنشان کرد: اگر این زمینه‌ها و معیار‌های اولیه بود آنگاه می‌توان به فکر ثبت ایجاد یک مناسبت جهانی بود. ولی به واقع و فارغ از خوش‌خیالی‌های تاریخ نخواندگان، روز کوروش چنین ظرفیتی را ندارد.
از شرق‌شناسی تا صهیونیسم فرهنگی؛ چگونه کوروش منجی یهود شد؟
وی با بیان اینکه کوروش‌گرایی در شکل رایج و رسانه‌ای‌شده‌اش، یک حرکت درون‌زای هویتی یا زاده منابع تاریخ ایرانی نیست که بخواهد صلای بازگشت به خویشتن سر دهد، گفت: این گرایش، با تکیه بر تصویرسازی‌های رمانتیک برآمده از بخش‌های مجهول عهد عتیق، کوروش را که ماشیح و نجات بخش ملعونین از یهود در بابل بود را به عنوان یک منجی جهانی به فراز می‌برد.
این پژوهشگر تاریخ ادیان بیان داشت: قرآن کریم از دو فساد بنی یهود یاد می‌کند و می‌فرماید: «وَقَضَیْنَا إِلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی الْکِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیرًا.» از جمله قتل زکریا (ع) و یحیی (ع)، قصد کشتن عیسی (ع) ظلم به مردم و گرفتن اموال آنها موجب شد تا خداوند بخت نصر را برآنان مسلط کند و تبعید به بابل جزای گناهانشان بود.
«کوروش‌گرایی» و و بازسازی ایدئولوژیک تاریخ!
وی افزود: کوروش این یهودیان در حال مجازات را رهانید و بدل به اسطوره یهود شد. حال یهود او را تکریم کرده از میانه تاریخ به فراز بردند و نامش را بلند آوازه کردند و هرکس که آنان را در ظلم و ستم یاری کند، کوروشی دیگر می‌نامند، چنان که به ترامپ این عنوان را دادند.
حجت‌الاسلام مصلح ابراز داشت: پس پدیده «کوروش‌گرایی» در ایران معاصر اگر چه در ظاهر رنگ ملی به خود می‌گیرد، اما در باطن مسئله، محصول نوعی «القاء گسست هویتی و بازسازی ایدئولوژیک تاریخ» است.
