تابآوری دینی در دل سکولاریسم
پایگاه خبری تحلیلی فرقه نیوز: در قلب جوامع سکولار غربی، نشانههایی از بازگشت و پایداری دین به چشم میخورد که تحلیلهای رایج درباره افول دینداری را به چالش میکشد. صفهای نمازگزاران مسلمان در کشورهایی مانند سوئد، فراتر از یک عمل عبادی، بازتابی از هویتخواهی، واکنش به فشارهای فرهنگی و شکلگیری مقاومت دینی در بستر سکولاریسم است. این متن به بررسی ابعاد این پدیده میپردازد.
حضور نمازگزاران در قلب سکولاریسم
صفهای طولانی نمازگزاران مقابل مساجد در شهرهایی مانند استکهلم سوئد، توجه رسانهها را جلب کرده است. این امر در حالی رخ میدهد که سوئد یکی از سکولارترین کشورهای اروپا به شمار میرود. بر اساس آمار سال ۲۰۲۵، جمعیت این کشور 10،588،818 نفر است و تخمین زده میشود ۵ تا ۸ درصد آنان پیشینهٔ اسلامی داشته باشند، یعنی بین نیم تا هشتدهم میلیون نفر[1].
افزایش حضور در مساجد را نمیتوان صرفاً نتیجهٔ رشد جمعیت مسلمانان دانست. این صفها نمایانگر نیرویی معنوی، هویتی و اجتماعی هستند که در برابر فشارهای فرهنگی و سکولار مقاوم ماندهاند.
واکنش به رخدادهای نمادین
یک عامل کلیدی در این تابآوری، واکنش به رخدادهای نمادین بوده است. سوزاندن قرآن در ژوئن ۲۰۲۳ در مقابل یک مسجد در استکهلم[2] نهتنها واکنش احساسی و هویتی مسلمانان را برانگیخت، بلکه موجی از همبستگی دینی و افزایش مشارکت در نمازهای جماعت را به دنبال داشت. بازتاب بینالمللی این رویداد، از جمله حمله به سفارت سوئد در بغداد[3]، نشان داد که اثر آن فراتر از مرزهای ملی بود.
این رخدادها همزمان با بالا رفتن سطح هشدار امنیتی کشور و بحثهای عمومی دربارهٔ اسلامهراسی[4]، باعث شد انگیزهای مضاعف برای حضور دستهجمعی در اماکن مذهبی ایجاد شود؛ حضوری که هم کارکرد معنوی و هم هویتی دارد.
تابآوری میاننسلی مسلمانان
تحقیقات میدانی در سوئد نشان میدهند که حتی نسل دوم مهاجران مسلمان نیز سطح بالاتری از دینداری و مشارکت در مناسک مذهبی نسبت به جامعهٔ میزبان دارند[5]. این پایداری مذهبی در بافت شهری متمرکزی چون استکهلم، که نهادهای دینی و فرهنگی فعال دارد، آشکارتر است. در این بستر، مسجد نهتنها محل عبادت، بلکه سنگر هویت جمعی و فضای همبستگی است.
نمونههای اسلامگرایی در غرب
در کنار سوئد، نمونههای مشابهی در دیگر کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی مشاهده میشود:
- در فرانسه، صفهای نماز در ماه رمضان در پاریس و لیون و فعالیت مدارس دینی در مناطقی که مسلمانان اقلیت هستند، افزایش یافته و نشاندهنده تابآوری دینی در برابر فشارهای سکولار است.
- در آلمان، برگزاری نماز جمعه در فضای باز به دلیل محدودیت ظرفیت مساجد و واکنش به اسلامهراسی، نمونهای از مقاومت هویتی و دینی محسوب میشود.
- در ایالات متحده، جنبش «Muslims for Social Justice» با ترکیب دینداری و فعالیت مدنی، نشان میدهد که مسلمانان قادرند هویت دینی خود را در جامعهای که گاهی اسلامستیز است حفظ کنند و تقویت نمایند.
این نمونهها گواه آن است که دین حتی در محیطهایی با سیاست رسمی سکولار و فشارهای فرهنگی، میتواند نیرویی جمعی، معنادار و پایدار باشد.
اسلامستیزی و فشار بر هویت دینی
همزمان با این تابآوری، رفتارهای اسلامستیزانه در غرب نیز قابل مشاهده است:
- انتشار تصاویر و مطالب توهینآمیز علیه قرآن و پیامبر اسلام، که با پوشش آزادی بیان انجام میشود، همواره هویت مسلمانان را هدف قرار میدهد.
- محدودیتهای قانونی بر فعالیتهای مذهبی، مانند محدودیت آموزش دینی در مدارس و کاهش بودجه مراکز فرهنگی اسلامی، فشار مضاعفی ایجاد میکند.
- گفتمان عمومی و رسانهای غالب، گاهی مسلمانان را به عنوان «دیگری» و تهدید امنیتی معرفی میکند و حس انزوای هویتی را افزایش میدهد.
این فشارها، در عین دینستیزی آشکار، باعث شده صفهای نماز و فعالیتهای دینی به نوعی «مقاومت فرهنگی» و ابزاری برای حفظ هویت دینی تبدیل شوند.
دینگرایی در برابر سکولاریسم و اسلامستیزی
صفهای نماز در سوئد، بیش از آنکه صرفاً یک رفتار عبادی باشد، نمایانگر آمیزهای از تابآوری دینی، واکنش به فشارهای فرهنگی و امنیتی، و حفظ معنا و انسجام اجتماعی است.
در دل یکی از پیشروترین کشورهای سکولار اروپا، این صفها پیام روشنی دارند: دین میتواند حتی در محیطی که مدرنیته و فردگرایی نفوذ زیادی دارد، نیرویی جمعی، معنادار و پایدار باقی بماند.
با این حال، تحلیل نشان میدهد دو دیدگاه متضاد در غرب شکل گرفته است:
- اسلامگرایانه: مسلمانان با حفظ مناسک، آموزش دینی و فعالیتهای اجتماعی، تابآوری خود را تقویت میکنند و نشان میدهند دین میتواند هویت جمعی و انگیزه اجتماعی ایجاد کند.
- اسلامستیزانه: محدودیتها، توهینها و گفتمان رسانهای منفی، فشار مضاعفی بر مسلمانان وارد میکند که خود زمینه واکنش دینی و هویتمحوری را فراهم میآورد.
بنابراین، صفهای نماز در سوئد و سایر کشورهای اروپایی نه تنها نمادی از دینگرایی است، بلکه صحنهای است که مقاومت دینی در برابر سکولاریسم و اسلامستیزی را به نمایش میگذارد و پیام روشنی برای پژوهشگران دین، سیاست و جامعهشناسی دارد.
پینوشت:
- جمعیت کل سوئد (۱۰٬۵۸۸٬۸۱۸) — Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Sweden
- سوزاندن قرآن در ژوئن ۲۰۲۳ در استکهلم — Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/2023_Quran_burnings_in_Sweden
- واکنش بینالمللی و حمله به سفارت سوئد در بغداد — Al Jazeera: https://www.aljazeera.com/news/2023/7/21/countries-summon-swedens-ambassadors-to-protest-quran-burning
- تحلیل امنیتی درباره افزایش تهدید و اسلامهراسی — Time: https://time.com/6303348/quran-burning-sweden-denmark/
- مقاله علمی درباره گرایشهای مذهبی میاننسلی مسلمانان در اروپا — NCBI: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10036697/
