اسلام در سرزمین آفتاب تابان: روایتی از زندگی مسلمانان در ژاپن
پایگاه خبری تحلیلی فرقه نیوز: با گسترش مهاجرت و جهانی‌شدن، مرزهای فرهنگی بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نزدیک شده‌اند. یکی از نمودهای روشن این پدیده، حضور پررنگ و در حال رشد مسلمانان در کشورهایی با پیشینه فرهنگی و دینی متفاوت، همچون ژاپن است.
هرچند اسلام در ژاپن دینی اقلیت به شمار می‌رود، اما در دهه‌های اخیر، مسلمانان با ساخت مساجد و فعالیت‌های اجتماعی تلاش کرده‌اند جایگاه خود را در این کشور تثبیت کنند.
«کاواکامی یاسونوری» در مقاله زیر با نگاهی میدانی و انسانی به بررسی زندگی روزمره مسلمانان در ژاپن از دریچه‌ی مساجد محلی پرداخت که این مقاله به شرح زیر است:
جامعه مسلمانان در ژاپن حدود ۱۰۰ سال قدمت دارد. برای نمونه، مسجد اسلامی شهر کوبه در سال ۱۹۳۵ تأسیس شد.
با این حال، تا پیش از دهه ۱۹۸۰ جمعیت مسلمانان در ژاپن نسبتاً اندک بود. در میانه دهه ۱۹۸۰ و در دوران اقتصاد حبابی، شمار مسلمانان در ژاپن به‌سرعت افزایش یافت. در آن زمان، مردان جوانی از کشورهای مسلمان مانند پاکستان، بنگلادش و ایران به ژاپن آمدند و در کسب‌وکارهای کوچک یا کارخانه‌هایی که با کمبود نیروی کار روبه‌رو بودند مشغول به کار شدند.
اما هنگامی که بحث بر سر کارگران خارجی غیرقانونی بالا گرفت، دولت ژاپن ورود بدون ویزا برای اتباع پاکستان، بنگلادش و ایران را متوقف کرد. پس از فروپاشی اقتصاد حبابی در سال ۱۹۹۰، شماری از مسلمانان موفق شدند وضعیت اقامت دریافت کنند و برخی با ازدواج با زنان ژاپنی اقامت قانونی به دست آوردند.
آمار دقیقی از گرایش دینی ساکنان خارجی ژاپن در دست نیست، اما می‌توان جمعیت تقریبی مسلمانان را بر اساس کشورهای مبدأ آن‌ها تخمین زد. کِیکو ساکورای در سال ۲۰۰۰ جمعیت مسلمانان ژاپن را حدود ۶۳٬۵۵۲ نفر برآورد کرده است (در کتاب «جامعه مسلمان ژاپن»، انتشارات چیکوما شینشو، ۲۰۰۳).
امروزه بسیاری از مسلمانان در ژاپن، تشکیل خانواده داده‌اند. در کنار ژاپنی‌ها زندگی می‌کنند، کار می‌کنند و فرزندان‌شان را به مدارس ژاپنی می‌فرستند. با گذشت زمان، آن‌ها زندگی خود را به‌عنوان مسلمان در ژاپن شکل داده‌اند. ژاپنی‌ها اکنون می‌توانند در برابر تبلیغات منفی جهانی علیه اسلام و مسلمانان، زندگی واقعی مسلمانان را با چشم خود ببینند. این فرصت مناسبی برای ژاپنی‌هاست تا با مسلمانانی که در کنارشان زندگی می‌کنند آشنا شوند.
الله اکبر!
در مسجد یوکوهاما واقع در منطقه تسوزوکی صدای نماز جمعه به زبان عربی طنین‌انداز است. حدود ۷۰ نمازگزار از آسیا، آفریقا و سایر نقاط جهان در این مسجد ۲۰۰ متری گرد هم می‌آیند. این ساختمان در تابستان خریداری و پس از بازسازی در پایان سال گذشته افتتاح شد.
پیش‌تر، مسلمانان یوکوهاما در آپارتمان‌های شخصی نماز می‌خواندند. در روز جمعه، مقدس‌ترین روز هفته مسلمانان، افراد در یکی از آپارتمان‌ها گرد می‌آمدند، در حالی که پلیس با تردید به صف طولانی خودروهای پارک‌شده نگاه می‌کرد. گاهی اوقات در ماه رمضان، همسایگان از تجمع‌های بزرگ و مرموز پس از غروب شکایت می‌کردند و پلیس را خبر می‌دادند.
در ژانویه ۲۰۰۶، جامعه مسلمانان محلی تصمیم گرفت ساختمانی دو طبقه از جنس بتن مسلح را به قیمت ۱۰۰ میلیون ین خریداری کرده و آن را به مسجد تبدیل کند. طبق قرارداد، باید ۱۰ میلیون ین پیش‌پرداخت در ماه مارس و باقی‌مانده مبلغ طی چهار ماه پرداخت می‌شد. برای جمع‌آوری کمک‌های مالی از مسلمانان سراسر ژاپن – از جمله اوزاکا، ناگویا، تویاما، نیگاتا و هوکایدو – فراخوان داده شد.
اقبال، یک تاجر پاکستانی ۴۳ ساله و فروشنده خودروهای دست‌دوم، می‌گوید: ماه می از راه رسید، اما ما فقط توانسته بودیم ۲۰ میلیون ین جمع کنیم.
اقبال در سال ۱۹۸۸ به ژاپن آمد و سه سال بعد کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کرد. اکنون سه نمایشگاه خودرو در دبی (امارات) دارد. او می‌گوید: وقتی مسجدی در کار نباشد، انگار چیز مهمی در زندگی‌ات کم است.
مسجد فقط محل عبادت نیست؛ بلکه نقش مرکزی در زندگی اسلامی دارد. بزرگ‌ترها در آن نماز می‌خوانند و به خطبه‌های دینی گوش می‌دهند؛ کودکان قرآن می‌آموزند؛ صدقات جمع‌آوری می‌شود و به نیازمندان کمک می‌شود. مسجد، هسته جامعه مسلمانان است.
در حال حاضر، حدود ۳۰ تا ۴۰ مسجد یک‌طبقه در ژاپن وجود دارد، به‌علاوه بیش از ۱۰۰ اتاق آپارتمانی که در نبود فضای مناسب برای نماز اختصاص داده شده‌اند. بسیاری از جوامع مسلمان در ژاپن قصد دارند در آینده مسجد بسازند.
محمد، مردی ۳۸ ساله از سری‌لانکا که در تسوناشیما، یوکوهاما، فروشگاه خواربار آسیایی دارد، ۵۲۰٬۰۰۰ ین پس‌انداز داشت و تصمیم داشت ۳۰۰٬۰۰۰ ین به مسجد کمک کند؛ اما نظرش را تغییر داد و ۵۰۰٬۰۰۰ ین اهدا کرد و حسابش تقریباً خالی شد.
او می‌گوید: وقتی به مسجد کمک می‌کنی، خداوند خانه‌ای برایت در بهشت می‌سازد. تا الان با لطف خدا در ژاپن دوام آورده‌ام و خدا در آینده هم کمکم خواهد کرد.
آخرین مهلت پرداخت ۹۰ میلیون ین، ساعت ۱۱ صبح روز ۲۰ ژوئیه بود. تا ۱۰ روز پیش از آن، هنوز ۵ میلیون ین کسری وجود داشت. اقبال با تلفن با مسلمانان خارجی سراسر ژاپن تماس گرفت. در صبح ۲۰ ژوئیه، ۲ میلیون ین نقدی رسید. با کمک‌هایی که مستقیماً به حساب بانکی واریز شده بود، سرانجام مبلغ کامل جمع شد.
در ناگویا، مسلمانان خارجی – عمدتاً فروشنده خودرو – با پرداخت ۴۶ میلیون ین یک فروشگاه لباس را خریداری و آن را به مسجد بندر ناگویا تبدیل کردند که در پاییز گذشته افتتاح شد.
هانف، سری‌لانکایی ۳۶ ساله، می‌گوید: هر جا که مسلمانان در دنیا زندگی می‌کنند، وجود مسجد امری طبیعی است.
کارگران کارخانه‌ها
ساعت ۵:۳۰ صبح یکشنبه، مؤذن مؤمنان را به مسجد جدید آنجو در استان آیچی فرامی‌خواند. از میان بیش از ۳۰۰ نفری که شب شنبه در مسجد نماز خوانده بودند، حدود ۱۰۰ نفر – از جمله خبرنگار – شب را در مسجد گذرانده‌اند.
بیش از نیمی از نمازگزاران، اندونزیایی‌هایی هستند که در کارخانه‌های اطراف در زمینه قطعات خودرو و سایر تولیدات مشغول‌اند. آن‌ها در چارچوب برنامه‌ای سه‌ساله شامل یک سال آموزش و دو سال کارآموزی هستند که از اوایل دهه ۱۹۹۰ اجرا می‌شود. پس از چینی‌ها، اندونزیایی‌ها دومین گروه بزرگ هستند.
واعظ می‌گوید: مردم را فریب ندهید. سودتان را از راه درست به دست آورید. سود را خداوند به شما می‌دهد و می‌خواهد شما را در نحوه استفاده از آن آزمایش کند. به نیازمندان کمک کنید، راه اسلام را دنبال کنید – و خداوند پاداش‌تان را خواهد داد.
یکی از کارآموزان می‌گوید: نماز ظهر سر کار سخت است، اگر اضافه‌کاری هم داشته باشم، نمی‌توانم نماز مغرب بخوانم.
دیگری می‌گوید: وقتی آمدم، به رئیسم گفتم: اجازه بده نماز بخوانم، در عوض سخت برایت کار می‌کنم. فقط ۱۰ دقیقه وقت می‌گیرد. مسلمانی که نماز می‌خواند، در کارش هم جدی است.
در کشورهای اسلامی، اغلب در ادارات و کارخانه‌ها فضایی برای نماز در نظر گرفته می‌شود. اما در ژاپن، با وجود پذیرش کارگران مسلمان، در محل کار به ندرت جای مناسبی برای نماز وجود دارد.
پنجشنبه‌شب در مسجد یوکوهاما
در نماز مغرب (بعد از غروب آفتاب)، جمعیت حدود ۳۰ نفره‌ای در مسجد یوکوهاما گرد آمده‌اند. اغلب آن‌ها مردان پاکستانی هستند، اما مردانی از بنگلادش و نیجریه هم حضور دارند.
در یک گوشه، کودکانی که پس از پایان مدرسه به مسجد آمده‌اند، مشغول یادگیری قرآن هستند. یکی از آن‌ها، «کن‌جی» است – پسربچه‌ای ۹ ساله که موهای قهوه‌ای روشن دارد. مادرش ژاپنی و پدرش پاکستانی است. کن‌جی هنوز نمی‌تواند عربی بخواند، اما با دقت به آموزگارش که سوره حمد را برایش می‌خواند، گوش می‌دهد و تلاش می‌کند تکرار کند.
در طبقه بالا، زنانی از پاکستان، بنگلادش، نیجریه، سری‌لانکا، و ژاپن در حال تماشای کلاس قرآنی با کمک پرده‌ای بین آن‌ها و مردان نشسته‌اند. بسیاری از زنان ژاپنی هستند که با مسلمانان ازدواج کرده‌اند. در واقع، ۳۰٪ از مسلمانان ژاپن، زنان ژاپنی مسلمان‌شده‌ای هستند که با مردان خارجی ازدواج کرده‌اند.
یکی از این زنان، مادر کن‌جی، ۳۲ ساله و اهل ناگویا، می‌گوید: پیش از ازدواج، درباره اسلام چیزی نمی‌دانستم. از گوشت خوک خوشم نمی‌آمد، الکل هم نمی‌خوردم، همیشه به وجود خدا باور داشتم – و وقتی مسلمان شدم، احساس کردم که مسیر زندگیم کامل شد.
او با شور و اشتیاق از فعالیت‌های مسجد می‌گوید: کلاس زبان عربی، درس قرآن، فعالیت‌های اجتماعی و... در مسجد خیلی راحت‌تر از دنیای بیرونم. اینجا همه چیز ساده و واقعی‌ست.
زندگی مشترک با مسلمانان در ژاپن
با افزایش تعداد مسلمانان، برخی از ژاپنی‌ها هم به شناخت اسلام علاقه‌مند شده‌اند.
«موریتا تویوکو» از دانشگاه کوبه که در زمینه جامعه‌شناسی دین پژوهش می‌کند، می‌گوید: از دهه ۱۹۹۰ به این‌سو، ما شاهد رشد مساجد، فعالیت‌های فرهنگی اسلامی، و برگزاری رویدادهایی مثل عید فطر و قربان در ژاپن هستیم. تا پیش از آن، اسلام برای بیشتر ژاپنی‌ها چیزی دور و ناشناخته بود.
او اضافه می‌کند: ولی حالا ژاپنی‌ها می‌توانند زندگی واقعی مسلمانان را با چشمان خود ببینند. اسلام دیگر صرفاً یک دین خارجی یا تئوریک نیست؛ بلکه بخشی از جامعه روزمره ژاپن شده است – به‌ویژه در محله‌هایی که مسلمانان خارجی ساکن هستند.
حرف آخر
در نگاه نخست، شاید ساخت مسجد توسط کارگران خارجی در ژاپن، آن‌هم در کشوری که اسلام اقلیت کوچکی دارد، عجیب به نظر برسد. اما مسجد برای مسلمانان چیزی فراتر از عبادتگاه است: مکانی برای گردهمایی، آموزش، حمایت و حفظ هویت.
مسلمانان در ژاپن، با وجود چالش‌های فرهنگی، قانونی و اقتصادی، تلاش کرده‌اند دین خود را حفظ کنند و در عین حال با جامعه میزبان همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشند. ساخت مسجد، نشانه‌ای از ریشه‌دواندن آن‌ها در جامعه ژاپن است.
