گفتمان دینی یا سکولاریسم
یک گفتمان، دین را نه صرفاً امر عبادی، بلکه زیربنای تمدنی و عامل وحدت ملی معرفی می‌کند و دانش را ابزار مقاومت در برابر فشار‌های خارجی و سیطره تمدن غرب می‌داند. در این نگاه، انسجام دینی و تقویت نهاد‌های علمی-پژوهشی، کلید بقا و پیشرفت کشور است و سکولاریسم به‌عنوان تهدیدی خارجی و نشانه وابستگی به نظم مسلط جهانی دیده می‌شود. بحران‌ها و فشار‌ها فرصت‌هایی برای تقویت اراده ملی و بازتولید مدل انسانی مبتنی بر ایمان و دانش محسوب می‌شوند.
گفتمان دیگر، ساختار حکمرانی دینی-ایدئولوژیک را مانع توسعه، رفاه و همگرایی ملی معرفی می‌کند. این دیدگاه بر اصلاحات ساختاری، کاهش نقش نهاد‌های امنیتی و نظامی، آزادی رسانه‌ها، حقوق برابر زنان، بازسازی اعتماد ملی و تعامل با جامعه بین‌الملل تأکید دارد. در این روایت، سکولاریسم و اصلاحات، مسیر تحقق عدالت اجتماعی و توسعه پایدار هستند و مدعی هستند ادامه وضعیت موجود، زمینه‌ساز رکود و فروپاشی تدریجی کشور تلقی می‌شود.
این تقابل دوگانه نشان می‌دهد که آینده ایران در نقطه برخورد دو راهبرد بنیادین قرار دارد: تقویت دین و انسجام ملی یا حرکت به سمت سکولاریسم و اصلاحات ساختاری. هر یک از این گفتمان‌ها، بحران‌های مشابه را به‌گونه‌ای متفاوت تفسیر و راهبرد‌های متضاد برای کشور ارائه می‌کنند. انتخاب مسیر، تعیین‌کننده شکل حکمرانی، سرمایه اجتماعی و جایگاه ایران در نظم جهانی خواهد بود.
