نامه‌ای به پاپ آینده: میراث گفت‌وگو با اسلام و مسئله فلسطین را فراموش نکنید
نامه‌ای خطاب به پاپ آینده:
عالی‌جناب، جانشین پاپ فرانسیس؛
با اهدای سلام و تسلیت درگذشت پاپ فقید عالی‌جناب فرانسیس
با درگذشت عالی‌جناب پاپ فرانسیس، کلیسای کاتولیک در آستانه دوره‌ای تازه ایستاده است. در این لحظه تاریخی، ضرورت دارد از آنچه گذشت بیاموزیم و برای آنچه در پیش است، مسیری روشن‌تر، شجاعانه‌تر و عادلانه‌تر برگزینیم. این نامه، با احترام به شخص فقید، تحلیل و نقدی است بر میراث او، و در عین حال سخنی است با شما، که اکنون وظیفه‌ای بزرگ بر دوش دارید.
میراث گفت‌وگو با اسلام
پاپ فرانسیس، از نخستین رهبران کلیسا بود که به‌گونه‌ای فعال به گفت‌وگو با جهان اسلام پرداخت. دیدار با آیت‌الله اعرافی و دریافت پیام رهبر جمهوری اسلامی ایران، حاوی نشانه‌هایی از حسن نیت متقابل بود. پاپ در این دیدار تأکید کرد: «سلام مرا به رهبر انقلاب اسلامی ایران و مراجع و بزرگان دینی ایران برسانید؛ ما هم مطالبی که رهبر انقلاب اسلامی می‌گویند را قبول داریم.» این سطح از پاسخگویی، فرصت مهمی برای بسط درک و همزیستی بود، که اکنون می‌باید با ابتکارات ملموس‌تری ادامه یابد.
عالی‌جناب پاپ فرانسیس با امضای نخستین سند رسمی تعامل اسلام و مسیحیت با عنوان «سند برادری انسانی» یا «بیانیه ابوظبی» در سال ۲۰۱۹ با شیخ احمد الطیب، شیخ الازهر، نشان داد که گفت‌وگوی بین‌الادیانی می‌تواند به ترویج صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان کمک کند.
در مارس ۲۰۲۱، به عراق سفر کرد و با آیت‌الله سید علی سیستانی در نجف دیدار کرد. این دیدار نمادی از همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان بود. پاپ فرانسیس در این سفر، در شهر موصل که توسط داعش ویران شده بود، دعا کرد و گفت: «ما نمی‌توانیم در برابر تروریسمی که از دین سوءاستفاده می‌کند، سکوت کنیم.»
عالی‌جناب پاپ فقید در این سفر از دشت اور (مکان ولادت حضرت ابراهیم) بازدید کرد و در فرازی از سخنرانی خود چنین گفت: «هنگامی که تروریسم به شمال این کشور عزیز (عراق) حمله کرد، بخشی از میراث باشکوه مذهبی آن، از جمله کلیساها، صومعه ها و عبادتگاه های جوامع مختلف را ناخواسته ویران کرد. با این حال، حتی در آن زمان تاریک، برخی از ستاره ها همچنان می درخشیدند. من به جوانان داوطلب مسلمان موصل فکر می کنم که به تعمیر کلیساها و صومعه ها، ایجاد دوستی های برادرانه بر روی آوارهای نفرت کمک کردند، و به مسیحیان و مسلمانانی که امروز با هم مساجد و کلیساها را بازسازی می کنند.»
عالی‌جناب پاپ جدید، امیدواریم این تلاش‌ها صرفاً رویدادی تاریخی باقی نماند و از جنبهٔ نمادین خارج شود و در عمل تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش تنش‌های مذهبی و به‌ویژه محکوم کردن اسلام‌ستیزی و جلوگیری از رویدادهایی نظیر قرآن‌سوزی و در نهایت رشد تفاهم و تعامل بین‌الادیانی داشته باشد.
مسئله فلسطین
پاپ فرانسیس بارها خواستار صلح میان اسرائیل و فلسطین شد. پاپ فرانسیس در سال ۲۰۱۴ به اسرائیل سفر کرد و با رهبران این کشور دیدار داشت. او همچنین در واتیکان میزبان نشست دعا با حضور شیمون پرز، رئیس‌جمهور اسرائیل، و محمود عباس بود. در دسامبر ۲۰۲۴ با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، در واتیکان دیدار کرد.
موضع‌گیری‌های او در آغاز جنگ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بسیار محتاطانه بود. در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۳ در سخنرانی عمومی خود، نگرانی و اندوه خود را از درگیری‌ها ابراز کرد. او حق دفاع اسرائیل را به رسمیت شناخت، اما تأکید کرد که خشونت راه‌حلی برای صلح نیست و از هر دو طرف خواست تا خویشتن‌داری نشان دهند. در ۲۹ اکتبر گفت: «بسیاری از مردم غیرنظامی کشته می‌شوند. لطفاً، دیگر بس است!»
با این حال،او تنهاوتنها پس از حمله اسرائیل به کلیسای کاتولیک در غزه و شهادت دو زن مسیحی بی‌دفاع در محوطه آن، پاپ در ۱۹ دسامبر ۲۰۲۳ برای نخستین‌بار با وضوحی بی‌سابقه اسرائیل را محکوم کرد و گفت: «بعضی‌ها می‌گویند: این جنگ است. این تروریسم است. بله، این جنگ است. این تروریسم است.» در طول جنگ غزه، پاپ فرانسیس هر شب با کلیسای کاتولیک «خانوادهٔ مقدس» در غزه تماس می‌گرفت تا به جامعهٔ مسیحی کوچک این منطقه دلگرمی دهد. این تماس‌های شبانهٔ او باعث شد که مسیحیان غزه او را «پدر معنوی» و «قدیس غزه» بنامند. در شب کریسمس نیز گفت: «قلب ما در کریسمس امسال در کنار کودکان کشته‌شده در جنگ است، به‌ویژه کودکان بی‌گناه غزه. این بی‌رحمی بزرگ باید پایان یابد.»
این سخنان، واکنش تند صهیونیست‌ها را برانگیخت. سفیر پیشین اسرائیل در ایتالیا، درور ایدار، پاپ فرانسیس را «یهودستیز» خواند و گفت: «او درباره کودکان غزه صحبت کرد، نه کودکان ما.» حساب‌های کاربری اسرائیلی در ابتدا درگذشت وی را تسلیت گفتند؛ ولی با دستور مقامات اسرائیلی همه پاک شد و اعلام کردند در مراسم تشییع و تدفین او حاضر نخواهند شد.
عالی‌جناب پاپ جدید، این حملات، خود گویای آن است که پاپ – هرچند با تأخیر – در دفاع از مظلومان قدم‌هایی برداشت، اما باید گفت ایشان هیچ‌گاه موجودیت دولت اسرائیل را به چالش نکشید و از دیدگاه‌هایی چون حق بازگشت فلسطینیان یا مشروعیت دولت فلسطینی بر سراسر اراضی اشغالی دفاع نکرد. ایشان همواره در پی تحقق تشکیل دو دولت فلسطینی و اسرائیلی بودند و هیچ‌گاه این پرسش را مطرح نکردند که اساساً آیا اشغال سرزمینی به دست مهاجران اشک‌نازی، می‌تواند بنیانی مشروع برای یک دولت در سرزمینی متعلق به دیگران باشد؟! بنابراین آیا می‌توان از شما انتظار داشت تا راه آغازشده توسط پاپ فقید را به سرانجام برسانید و مشروعیت تاریخی اسرائیل را به چالش بکشید. یا دست‌کم آیا می‌توان انتظار داشت که حضرتعالی صدای بلندتری علیه ساختار آپارتاید در فلسطین اشغالی باشید؟
پاپ فرانسیس و دگرباشان جنسی
یکی از پرمناقشه‌ترین مواضع پاپ فرانسیس، برخورد او با مسئله دگرباشی جنسی بود. او در سال ۲۰۱۳ گفت: «اگر کسی همجنس‌گرا باشد و با نیت نیکو در پی خدا باشد، من که هستم که داوری کنم؟!» در سال‌های بعد، از ایجاد اتحادیه مدنی دگرباشان حمایت کرد. اما آیا این گامی در راستای تسلیم در برابر فشار فرهنگی غرب در دوران «عصرجدید» نیست؟ عالی‌جناب پاپ جدید کلیسای آینده باید در این‌باره شفاف‌تر و با صراحت الهیاتی خود تصمیم‌گیری کند و نسبت به آنچه خلاف فطرت و تعالیم آسمانی انبیای الهی است، بسیار محتاطانه‌تر رفتار کند.
سخن پایانی
عالی‌جناب، با آرزوی سلامتی و موفقیت برای حضرتعالی
کلیسای کاتولیک اکنون بیش از هر زمان نیازمند صدای عدالت‌طلبانه‌ای است که در برابر اشغالگری، ظلم و تحریف حقیقت بی‌تفاوت نماند. این آزمون اکنون بر عهده شماست.
پاپ فرانسیس در مواردی در دفاع از مظلومان، به‌ویژه فلسطینیان، گام‌هایی برداشت. اما در آغاز جنگ غزه، سکوت و بیانیه‌های مبهم او ناامیدکننده بود. تنها پس از حمله مستقیم به کلیسا بود که زبانش قاطع شد. این واکنش دیرهنگام، تصویری از یک کلیسای ملاحظه‌کار ترسیم کرد.
انتظار می‌رود پاپ جدید، اگر می‌خواهد میراث انسانی کلیسا را زنده نگه دارد، در دفاع از حق و در برابر رژیم‌هایی که بر پایه اشغال و تبعیض بنا شده‌اند، همچون حضرت عیسی مسیح، قاطع‌تر، شجاع‌تر و عدالت‌طلب‌تر باشد. همچنین، در مواجهه با موضوعات اخلاقی نوظهور، تنها به ترحم اکتفا نکند، بلکه بر آموزه‌های اصیل دینی تأکید داشته باشد.
با احترام و درود فراوان
حجت‌الاسلام سید ابوالقاسم ظریف
