نسبت دین و عرفان( ضدیت،غیریت یا جزئیت) با تاکید بر عرفان حلقه

به گزارش فرقه نیوز؛

مقدمه اول : کدام دین و کدام عرفان : دین یعنی اسلام عزیز و شیعه و عرفان نیز همان عرفان مصطلح گرچه بیش از 1000 تعریف دارد لیک همان کشف باطن عالم که بزرگان دینی ما چون حضرت روح الله و علاه طباطبایی مدافعش بودند .

مقدمه دوم : معرفت رب از جمله امور مهم در زندگی فردی ما است و جزو اصول اعتقدای است و طبعا تقلیدی نیست . و باید خود با دلیل و برهان به اطمینان قلبی برسیم ..... . و شخصیت زدگی از آسیبهای چنین مباحثی است و بر اهل پژوهش آفت این نگاه هویدا و روشن است.

مقدمه سوم : نسبت دین با عرفان موضوعی کلیدی و از مهمترین مباحث است و موضعی که در این موضوع اتخاذ می کنیم سرنوشت ساز است. مهم ترین شاخصه عرفان شیعی نسبتی است که با دین دارد.شاید اکثر انحرافاتی که در تصوف پیش آمده، ناشی از عدم تنقیح این مساله است. آیا عرفان،همان دین است؟آیا عرفان،ضد دین است؟ آیا راه دیگری است،بیگانه از دین و جای گزین دین؟یعنی آیه برای رستگاری و سعادت دو راه وجود دارد:یکی راه عرفان و یکی راه دین ... به این سه وجه اشاره می کنیم.

1 آیا عرفان ضد دین است؟

یکی از تلقی ها،این است که عرفان ضد دین است.آن دسته از متدینان که با شور و حرارت با عرفان مخالفت می کنند،چنین تصوری از نسبت عرفان با دین دارند. این دیدگاه در بین شیعیان وجود دارد و برخی افراد حوزوی چنین تصوری دارند.وهابی ها نیز با عرفان به شدت مخالف اند و انگیزه مخالفتشان دینی است و تصور و توهم شان این است که ،عرفان مخالف دین است و قابل جمع نیست. البته اينطونه موضع گيريها بين علماي شيعه وجود نىارد. علمای شیعه اشکالاتی وارد و حتی مخالفت هم می کنند. یک عالم شیعی ممکن است فرد خاصی را به دلیل عقیده خاصی تکفیر کند،ولی به طور کلی همه عرفا را یک جا تکفیر نکرده اند و اگر هم چنین چیزی باشد،نادر است ( فنایی اشکوری،شاخصه های عرفان ناب شیعی،ص36.)

مثلا میرزای قمی از بزرگان شیعه با اینکه ابن عربی را « ممیت الدین» می نامد اما درباره ملاصدرا با اینکه صدرا نظر یکی از مخالفین را در موضوعی قبول می کند ... و عده ای بدین خاطر در صدد لعن به ایشان هستند فتوا می دهد : کسی حق لعن به این عالم بزرگ شیعه را ندارد. ( میرزای قمی، سه رساله در نقد عرفان،تصحیح و تحقیق: حسین لطیفی و سید علی جبار،ص189).

2 آیا عرفان غیر از دین است؟

به عقیده عده ای دیگر،عرفان غیر از دین است،نه لزوما ضد دین،که با دین جنگ داشته باشد؛ولی عرفان چیزی برای خودش استو دین نیز جایگاهی برای خود دارد. آنها برای تایید این دیدگاه به سخنان عارفان و صوفیان نیز استشهاد می کنند ، مثلا بدین شعر مولوی که می گوید:

چه تدبير اي مسلمانان كه من خود را نمي دانم

نه تـرسا و يهوديـم نه گبرم نه مسلمانم

نه شـرقيّم نه غـربيّم نه بـريّم نه بـحريّم

نه اركـان طبـيعيّم نه از افـلاك گـردانم

یا این شعر ابن عربی :

لقد صار قلبي قابلًا كل صورة فمرعى لغزلان و دير لرهبان‏

و بيت لأوثان و كعبة طائف و ألواح توراة و مصحف قرآن‏

أدين بدين الحب أنّى توجهت ركائبه فالدين ديني و إيماني‏

يعنى: هرآينه قلبم پذيراى هر صورتى است، قلبم چراگاه آهوان و دير راهبان است.

و آن خانه بتها و كعبه مطاف و الواح تورات و كتاب قرآن است. من از مذهب عشق پيروى مى‏كنم، سپاهيان عشق به هر سو رو كنند. چه عشق، ايمان و عقيده من است.

از ميان عشاق كسانى چون بشر هند و خواهرش و قيس و ليلى، آنگاه مى و غيلان براى ما نمونه و الگويند.

ابن عربی،فصوص الحکم،ج2،ص289،فص24.

دکتر سید یحیی یثربی می نویسد :

آنچه مسلم است،عرفان اصول و اساسی دارد که اسلام آنها را مطرح نکرده، و مردم را به آنها دعوت نکرده است، و در صدر اسلام،هیچ کس از آن مسائل سخن نگفته،و برخی از آنها حتی،در قرن پنجم هم برای علما و دیندارانی که از عرفان و تصوف هم طرفداری می کردند،شناخته شده نبودند. مثلا اصول اصلی تصوف (وحدت وجود،عشق و محبت،فنا،شهود و معرفت شهودی) در آثار هجویری( فوت465) ، خواجه عبدالله انصاری( فوت 481ه)، و امام محمد غزالی(فوت 505ه) وجود ندارد.اما اگر گفته شود عرفا از آیات و روایات سود می برنند چرا می گویید بین دین و عرفان تطابق نیست ،باید گفت: ما نباید گرفتار «مغالطه دلالت و تطبیق شویم» یعنی اینکه متون اسلامی (کتاب و سنت) بر چیزی،غیر از تطبیق چیزی دیگری با آنها است.از کتاب و سنت،صدها آیه و حدیث را با تعالیم عرفا تطبیق داده اند. اما حقیقت قضیه این است که اینها تطبیق اند،نه دلالت.یعنی این آیات و احادیث به خودی خود به آنچه مراد عرفاست،دلالت ندارند.عینا مانند اینکه پس از پیدایش کمونیسم که بر لغو مالکیت خصوصی تاکید داشت،یک عده مسلمانان متمایل به این مکتب،برخی آیاترا با این مرام تطبیق می دادند....

اما با اینکه من به جدایی دین از عرفان باور دارم ، به دلایل ذیل با ترویج عرفان اسلامی مخالف نیستم.

1. عرفان مزاحم دینداری و تفکر نیست؛

2. عرفان یک انتخاب آزادانه انسان است؛

3. جاذبه عرفان؛

4. آثار مثبت عرفان؛

5. عرفان،احتمالی که نادیده گرفتنش منطقی نیست

دکتر سید یحیی یثربی،پژوهشی در نسبت دین و عرفان،صص277-299. با تلخیص.

3 آیا عرفان جزء دین است؟

دکتر فنایی اشکوری می نویسد :

دکتر فنایی اشکوری ابتدا ضدیت و غیریت را نقد می کند و می گوید:

اگر دین وهابیت باشد و عرفان هم درویشی،آری،آن ها غیر هم هستند؛ یا اگر بودیسم را عرفان و یهودیت افراطی فعلی را دین بدانیم،با هم قابل جمع نیستند.ما اولا دین را ما انزل الله می دانیم،که وحیانی است و از طرف خدا است،نه هر چیزی که به نام دین عرضه می شود و عرفان راستین هم معرفت الله است. معرفت شهودی خداوند از راه تهذیب نفس عرفان است. آیا ما انزل الله با معرفت شهودی خداوند ضدیت و مغایرت دارد و قابل جمع نیست؟ مگر دین چه می گوید؟ مگر دین از معرفت الله سخن نمی گوید؟عالی ترین مرتبه دین،معرفت الله است.تهذیب نفس،برنامه اساسی دین است.ملا صدرا سخنی معروف دارد که عرفان،برهان و قران از یکدیگر جدا نیستند. آیت الله حسن زاده کتابی دارند که عنوانش این است : برهان و قرآن و عرفان از هم جدا نیستند. از این سخن تا حدی می توانیم نسبت عرفان با دین را بفهمیم،اما جواب صریح و روشنی در نمی اید.

[برای توضیح مطلب باید گفت] مراد از دین،دین مقدس اسلام است . همچنین منظور از عرفان، عرفان راستین و حقیقی است،نه شبه عرفان یا عرفانهای انحرافی.نظری که درست و قابل دفاع است، این است که بگوییم: عرفان جزء دین است نه جزء چهارمی در کنار این سه جزء.یعنی اینطور نیست که در کنار عقاید،احکام و اخلاق اسلامی یک جزء چهارمی به نام عرفان داشته باشیم. عرفان چیزی است که در ضمن این ها است.

همان،شاخصه های عرفان ناب شیعی،صص50-56 .با تلخیص.

نتیجه با توجه به جهان بینی حلقه ( =خدا را عدم می داند؛ عصمت انبیاء را قبول ندارد؛ زیارت قبور ائمه را شرک می داند ؛ نتیجه سخنانش توهین به اهل بیت علیهم السلام) است) عرفان او نه تنها جزو دین نیست، بلکه ضد دین است

حجت الاسلام مهدی امین الاسلام