امام حسین(ع) در روز عاشورا به کدام آیات قرآن استناد کرد
پایگاه خبری تحلیلی فرقه نیوز: قیام امام حسین(ع) در عاشورا، نه تنها یک رویداد تاریخی، بلکه چراغ هدایتی است که با نور قرآن و سنت پیامبر(ص) روشنایی می‌بخشد. این واقعه عظیم، تجلی عینی آیات قرآن کریم است؛ آیاتی که بر عدالت، مقاومت در برابر ظلم و پاکسازی جامعه از فساد تأکید دارند، پیوند ناگسستنی قرآن و عترت که در حدیث ثقلین به آن اشاره شده، نشان می‌دهد که سیره امام حسین(ع) را تنها در پرتو آیات الهی می‌توان فهمید.
امام حسین(ع) در تمام مراحل قیام خود، از خروج از مدینه تا شهادت در کربلا، با تمسک به قرآن مسیر حق را ترسیم کردند، از آیه تطهیر گرفته تا آیات مقاومت و شهادت، هر حرکت امام(ع)، تفسیری زنده از کلام خداوند بود. امروز نیز این پیام‌ها نه تنها برای جوامع اسلامی، بلکه برای همه آزادگان جهان الهام‌بخش است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم بر آن است تا با بررسی آیات قرآن که امام حسین(ع) در مسیر قیام خود به آنها استناد کردند، نشان دهد که عاشورا چگونه تجلی‌گاه آموزه‌های قرآنی است. در ادامه، متن این گفت‌و‌گو را می‌خوانیم و می‌بینیم:
چگونه می‌توانیم قیام عاشورا و حرکات امام حسین(ع) در این قیام را با آیات قرآن کریم ممزوج کنیم؟
در ابتدا لازم است نکته‌ای مهم و اساسی را خدمت شما عرض کنم. روایت رسیده از پیامبر اکرم(ص) در آخرین روز‌های عمر مبارک خویش که فرمودند: ««ِإِنِّی تَارِک فِیکمُ الثَّقَلَینِ مَا إِنْ تَمَسَّکتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یفْتَرِقَا حَتَّى یرِدَا عَلَی الْحَوْضَ؛ همانا من در میان شما دو چیز سنگین و گران می‌گذارم، که اگر به آنها چنگ زنید هرگز پس از من گمراه نشوید: کتاب خدا و عترت من اهل بیتم، و این دو از یکدیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من درآیند.»
از این فرمایش بی‌نظیر پیامبر اکرم(ص)، نکات ارزشمندی به‌دست می‌آید که بررسی آنها، اهمیت و جایگاه این دو یادگار مقدس را بیش از پیش نشان می‌دهد. اول، اینکه قرآن و عترت هرگز از هم جدا نخواهند شد؛ یعنی نمی‌توان ادعا کرد که تنها کتاب خدا کافی است، یا صرفاً تمسک به اهل بیت(ع) کافی است. بلکه هر دو در کنار هم قرار دارند، قرین و متحد و هر دو راهنمایان حقیقی در مسیر هدایت انسان‌ها هستند.
علاوه بر این، روایاتی متعدد در منابع اسلامی وجود دارد که بر تأیید اهل بیت(ع) و جانشینان معتبر پیامبر(ص) تأکید دارند؛ چه در منابع اهل سنت و چه در منابع شیعه. از جمله، در مورد امام حسین(ع) روایاتی داریم که بسیار مهم و پرمعنا هستند از جمله فرمایش پیامبر(ص) که فرمود: «حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ؛ حسین از من است و من از حسین‌ام»؛ یا روایت معروف دیگری از پیامبر(ص) که می‌فرماید: «حسین(ع)، کشتی نجات است، هر کس بر آن سوار شود، رستگار و هدایت‌یافته می‌شود.»
زندگی امام حسین(ع) برگرفته و مبتنی بر قرآن کریم بود. سیره و روش زندگی ایشان، جزئیات و اهداف قیام‌شان، تماماً متکی بر آیات و تعالیم قرآن بود، وقتی به بررسی حرکت و قیام امام سوم شیعیان می‌پردازیم، درمی‌یابیم که شخصیت و عملکرد ایشان، براساس اصول و آموزه‌های قرآن شکل گرفته بود.
قیام امام حسین(ع) تجلی‌گاه راستین آیات قرآن کریم بود، وقتی در برابر ظلم ایستاد و تن به ذلت ندادند، درس‌هایی جهانی از مقاومت و پایداری به بشریت آموختند، هر قدم ایشان در مسیر کربلا، فصل‌هایی از یک حماسه جاودان را نوشت؛ حماسه‌ای که امروز الهام‌بخش همه آزادگان جهان است. عاشورا فقط یک رویداد تاریخی نیست، بلکه چراغی همیشه روشن است که راه را به هر کسی که در پی حقیقت و عدالت است، نشان می‌دهد.
در منابع اسلامی ذکر شده است هنگامی که امام حسین(ع) در مدینه بودند، نماینده یزید به آن حضرت خبر می‌دهد که یا باید بیعت کنید و یا کشته می‌شوید. امام(ع) این‌گونه پاسخ می‌دهند که خداوند اهل بیت(ع) را از هر نوع رجس و پلیدی پاک کرده است و این بیعت نوعی رجس، پلیدی و ظلم است و من زیر بار این ظلم و ننگ نمی‌روم. این همان سخن و پیامی است که امام(ع) در برابر استبداد و ظلم یزید به جهانیان اعلام می‌دارند. این فرمایش امام حسین(ع) مصداق بارز آیه ۳۳ سوره مبارکه احزاب است که می‌فرماید: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛ جز این نیست که همواره خدا می‌خواهد هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت (که به روایت شیعه و سنی محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) هستند) برطرف کند و شما را چنان که شایسته است از همه گناهان و معاصی پاک و پاکیزه گرداند.»
وقتی امام(ع) از مدینه خارج می‌شوند، آیه ۲۱ سوره مبارکه قصص را تلاوت می‌کنند: «فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا یَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ؛ موسی از شهر مصر با حال ترس و نگرانی و مراقبت از دشمن بیرون رفت، گفت: بار الها، مرا از شر این قوم ستمکار نجات ده»، تلاوت این آیه نشان می‌دهد که امام حسین(ع) همانند حضرت موسی(ع) در مسیر حق و عدالت در حال حرکت است و پیروان و یارانش را به همان مسیر عدالت و حق‌طلبی فرا می‌خواند.
همچنین حضرت(ع)، به آیات ۱۴۲ و ۱۴۳ سوره نساء نسبت به آل یزید اشاره می‌کنند که ریاکاری و ظاهرسازی در اسلام، منش و سیره این‌گونه افراد است و این اعمال، نتیجه‌ای جز باطل و بی‌اعتباری ندارد.
با توجه به آگاهی که امام(ع) نسبت به یزید و خاندان او داشتند، در مدتی که در مکه بودند، احساس خطر کردند و می‌دانستند که اگر در مکه بمانند، در آنجا به شهادت می‌رسند، بنابراین اعمال حج خود را نیمه‌تمام گذاشتند و تبدیل به عمره کردند و از مکه خارج شدند. در مسیر کوفه، با توجه به نامه‌های متعددی که از کوفیان (در برخی منابع تعداد این نامه‌ها به ۱۸ هزار نامه می‌رسد) دریافت کردند، با شنیدن خبر شهادت مسلم بن عقیل، نماینده‌ای را که قبل از خود به آنجا فرستاده بودند، این آیه را تلاوت کردند: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ؛ ما مملوک خداییم و یقیناً به‌سوی او بازمی‌گردیم.»
همه این موارد نشانگر آن است که قیام امام حسین(ع)، نه صرفاً یک حرکت سیاسی بلکه یک قیام معنوی و اصلاح‌طلبانه بود؛ از سویی، متکی بر قرآن و اصول الهی و از دیگر سو، حامل پیام‌های بلند و عبرت‌آموز برای همگان در تمامی زمان‌هاست.
نمونه‌هایی از استنادات قرآنی امام حسین(ع) در روز عاشورا را بفرمایید.
همچنین زمانی که خبر شهادت قِیس بن مُسَهَّر صیداوی اَسدی، نامه‌رسان و رابط میان امام حسین(ع) و مسلم بن عقیل به حضرت(ع) می‌رسد، امام حسین(ع) آیه ۲۳ سوره احزاب را تلاوت می‌کنند: «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا؛ برخى از آنها به شهادت رسیدند و برخى از آنها در همین انتظارند و هرگز عقیده خود را تبدیل نکردند.»
امام حسین(ع) در مقطع حساس مبارزه در سخنان و اقدامات خود از آیات قرآن بهره می‌بردند. به‌طور مثال در لحظه‌های حساس، آن حضرت به آیه ۷۱ سوره مبارکه یونس استناد می‌کنند؛ که درباره حضرت نوح(ع) است: «فَأَجْمِعُوا أَمْرَکُمْ وَشُرَکَاءَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُنْ أَمْرُکُمْ عَلَیْکُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا إِلَیَّ وَلَا تُنْظِرُونِ؛ پس در کارتان با شریکان خود همداستان شوید تا کارتان بر شما ملتبس نکند سپس درباره من تصمیم بگیرید و مهلتم ندهید.»
امام حسین(ع) پس از آنکه جلسات متعددی با فرماندهان و لشکر عمر سعد داشت، آنها را به توبه و اصلاح دعوت کرد و سپس، هنگام مواجهه نهایی در روز عاشورا، سخنانی بسیار عمیق و عبرت‌آموز بر زبان آوردند، از جمله استناد به آیات قرآن درباره تثبیت ایمان و استقامت در مسیر حق.
آیا می‌توانیم مصداق تحقق شعار «هیهات منا الذله» امام حسین(ع) را در دفاع سربازان وطن در مقابل تجاوز رژیم صهیونیستی بیینیم؟
امروزه رهبر معظم انقلاب اسلامی که از ذریه امام حسین(ع) هستند، در راستای تحقق این شعار قدم برمی‌دارند. در این حمله اخیر شاهد این بودیم که جمهوری اسلامی ایران، زیر بار ظلم رژیم غاصب صهیونیستی نرفت و به نحو احسن از خاکش دفاع کرد.
ما در سیره رفتاری سرداران خود نیز تحقق این شعار را می‌بینیم. همان‌گونه که شهید سردار قاسم سلیمانی در سخنرانی خود اشاره کردند که «ما ملت امام حسینیم» این بیان، نشان از این دارد که سیره و روش بزرگان این نظام، برگرفته از شجاعت و رشادت امام حسین(ع) است.
امام حسین(ع) در دوراهی ذلت و مرگ قرار گرفتند که مرگ بدون ذلت را برگزیدند، ما نیز بر سر همین دوراهی قرار گرفتیم؛ به‌گونه‌ای که رئیس‌جمهور آمریکا مدعی بود که ما باید تماماً طبق هر آنچه که آنان می‌خواهند، عمل کنیم یا اینکه نابود شویم، اما شاهد بودیم که چگونه سرداران و دانشمندان ما زیربار این حرف زور نرفتند و شرافتمندانه جان شیرین خود را بخشیدند و باعث شدند که ایران ما با عزت از این حادثه سربرآورد.
به نظر شما، با توجه به جنگ نرمی که دشمن علیه جوانان ما به راه انداخته، چگونه می‌توانیم مفاهیم قرآنی قیام عاشورا را در بین نسل جوان فرهنگ‌سازی کنیم؟
تبیین قیام امام حسین(ع) و پیام‌های آن در هر زمانی یک ضرورت است، به‌ویژه در دوران معاصر که می‌خواهیم جوانان و نسل جدید ارزش‌های دینی و فرهنگی را بهتر درک و درک عمیق‌تری از اهداف مبارزه امام داشته باشند. براساس روایات و آموزه‌های قرآنی و همچنین برنامه‌هایی که در هیئت‌ها و مساجد صورت می‌گیرد.
حرکتی که امسال در هیئت‌ها وجود داشت، نوعی آمیختن عزاداری‌ها با حماسه ملی بود، همچنین حضور رهبر معظم انقلاب در مراسم عزاداری که باعث دلگرمی مردم شد، خود نوعی فرهنگ‌سازی بود.
ما تلاش می‌کردیم که جوانان و نوجوانان را با شناساندن هدف دشمن، به مسیر اصلی که از آن فاصله گرفته‌اند، برگردانیم. اما در عین حال، این حمله نافهم‌گونه‌ای که دشمن با هدف قرار دادن مناطق غیرنظامی و بدون هیچ دلیل حقوقی، انجام داد، باعث شد که جوانان و نوجوانان ما آگاه شوند و با اتحاد بیش از پیش، به مسیر اصلی بازگردند.
باید بدانیم که دشمنان، اگرچه هدف قرار دادن شخصیت‌های شاخص و خانواده‌ها را در دستور کار دارند، اما این اقدامات در نهایت به برعکس نتیجه می‌رسند و آگاهی و همبستگی جامعه را افزایش می‌دهند. این نعمتی است که خداوند به ما عنایت فرموده است و باید قدر بدانیم.
آیا کاهش فاصله بین نسل‌ها می‌تواند مانعی در انتقال مفاهیم قرآنی قیام عاشورا به نسل جدید باشد؟
برای کاهش فاصله بین نسل‌ها، لازم است فعالیت‌های فرهنگی، هنری، آموزشی و تربیتی به شکل جدی و منسجم انجام شود، اهمیت دارد که نسل قدیم و جدید در کنار هم قرار بگیرند و مشترکات و ارزش‌های مشترک را تقویت کنند.
همان‌گونه که مقام معظم رهبری تأکید دارند، جهاد تبیین یعنی تبیین حقایق، اهداف و ارزش‌های اسلامی و انقلابی به‌صورت مستمر و هدفمند، هر فرد باید در هر جایگاهی، نقش فعال در تبیین و روشنگری داشته باشد، چه در فضای مجازی، چه در مساجد و مدارس، چه در خانواده‌ها.
در نهایت، باید بگوییم که اگر ما بتوانیم پیوند مستحکم و معنوی با نسل نو برقرار کنیم و ارزش‌های دینی و انقلابی را به زبان روز و با ابزار‌های متناسب انتقال دهیم، آن وقت است که دشمن نتواند این فاصله را ایجاد کند و یا آن را عمیق‌تر کند. ما با دعا و عمل، با تکیه بر نصایح رهبری و بهره‌گیری از هنر و فناوری، می‌توانیم راه‌حل‌های مؤثر را در این مسیر بیابیم و جامعه‌ای مقاوم، هوشمند و وفادار به اسلام و انقلاب اسلامی داشته باشیم.
ما باید همت خود را در این راه قرار دهیم و با وحدت و تلاش، دشمن را مأیوس کنیم و جوانان و نسل‌های آینده را در مسیر حق و حقیقت تعلیم دهیم و همراه کنیم.
