یوگای خنده؛ از جذابیت ظاهری تا پیامدهای مغفول علمی و فرهنگی

پایگاه خبری تحلیلی فرقه نیوز: یوگای خنده در سال‌های اخیر در برخی شهرهای ایران به‌عنوان یک فعالیت مفرح و حتی «درمانی» معرفی شده است؛ فعالیتی که در ظاهر با خنده، انرژی مثبت و جمع‌گرایی پیوند می‌خورد و در نگاه اول بی‌ضرر یا حتی سودمند جلوه می‌کند. اما نگاهی دقیق‌تر به پیشینه، ادعاهای علمی، شیوه‌های اجرا و وضعیت حقوقی این دوره‌ها نشان می‌دهد که مسئله بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که در تبلیغات رنگارنگ آن ارائه می‌شود.

نخست باید دانست که یوگای خنده برخلاف تصور عمومی، نه یک سنت کهن شرقی است و نه ارتباط مستقیمی با رشته‌های کلاسیک یوگا دارد. این روش توسط مَدان کاتاریا، پزشک هندی، در دهه ۱۹۹۰ طراحی شد؛ تلفیقی از تنفس یوگایی و خندهِ القایی، با این فرض که بدن میان خنده واقعی و مصنوعی تمایزی قائل نمی‌شود. این پیشینه مدرن و بعضاً شبه‌معنوی باعث می‌شود یوگای خنده را بیشتر باید یک محصول فرهنگی دانست تا یک شیوه درمانی معتبر.

نکته دوم، تفاوت جدی میان یوگای خنده و خنده‌درمانی علمی است. خنده‌درمانی یا gelotology یک شاخه میان‌رشته‌ای با پشتوانه پژوهش‌های فیزیولوژیک و روان‌شناختی است و توسط متخصصان آموزش‌دیده اجرا می‌شود. در این روش، انتخاب مداخله متناسب با وضعیت روانی شرکت‌کننده انجام می‌گیرد و هیچ عنصر القاییِ گروهیِ فشارنده وجود ندارد. اما یوگای خنده عمدتاً بر خنده ساختگی و تحریک هیجان غیرهدفمند تکیه دارد و در بسیاری از موارد توسط افرادی برگزار می‌شود که نه آموزش بالینی دیده‌اند و نه صلاحیت ارزیابی وضعیت روحی شرکت‌کنندگان را دارند. همین ناهمخوانی، احتمال تشدید اضطراب، اختلالات خلقی یا آشفتگی هیجانی را به‌ویژه در افراد آسیب‌پذیر افزایش می‌دهد.

در کنار این کاستی علمی، گزارش‌های میدانی از دوره‌های مختلف نشان داده است که برای گرفتن خنده از جمع، از تکنیک‌هایی استفاده می‌شود که با کرامت انسانی ناسازگار است؛ تقلیدهای نامتعارف، رفتارهای سبک‌سرانه، شوخی‌های بی‌ادبانه یا حرکاتی که مرزهای اخلاقی و شخصی افراد را مخدوش می‌کند. این روش‌ها نه تنها با استانداردهای روان‌شناسی سلامت بیگانه‌اند، بلکه ممکن است در بلندمدت موجب کاهش عزت‌نفس و تخریب تنظیم هیجانی فرد شوند. فشار هیجانی جمعی و فقدان نظارت حرفه‌ای، این آسیب‌ها را تشدید می‌کند.

مسئله مهم‌تر، وضعیت حقوقی برگزاری این دوره‌هاست. طبق اعلام برخی مراجع رسمی، بخش قابل‌توجهی از دوره‌های یوگای خنده در ایران بدون مجوز برگزار می‌شوند. نبود مجوز به معنای فقدان نظارت علمی، اخلاقی و امنیتی است؛ و در صورت بروز آسیب، شرکت‌کننده از امکان پیگیری حقوقی مناسب محروم خواهد بود. همچنین این فضای بی‌ضابطه امکان اضافه شدن عناصر شبه‌معنوی، آیینی یا حتی محتوای فرهنگی نامتجانس با ارزش‌های جامعه را فراهم می‌کند.

با توجه به مجموعه این ملاحظات، ضروری است که نشاط روانی و اجتماعی از مسیرهای معتبر و کم‌خطر تأمین شود. ورزش گروهی، فعالیت‌های هنری، تعاملات خانوادگی و برنامه‌های جمعی سالم، هم پشتوانه پژوهشی دارند و هم فاقد ریسک‌های شبه‌معنوی، اخلاقی و قانونی‌اند. خنده و شادی نیاز انسانی است، اما شیوه دستیابی به شادی باید با سلامت فردی، شان انسانی و استانداردهای علمی هم‌خوان باشد.

یوگای خنده اگرچه در ظاهر بی‌خطر به نظر می‌رسد، اما در عمل مجموعه‌ای از ابهام‌های علمی، آسیب‌های روان‌شناختی و چالش‌های فرهنگی و حقوقی را در دل خود دارد. آگاهی و دقت در انتخاب، بهترین راه برای جلوگیری از پیامدهای ناخواسته است.